Inleiding
“Cultuur is het bindweefsel van de samenleving en levert daarmee een bijdrage aan de leefbaarheid in Gelderland. Het onderzoek ‘In de schijnwerpers’ toont dat cultuur onder andere bijdraagt aan het verbeteren van de gezondheid en het welzijn van inwoners, het verminderen van kansenongelijkheid en het functioneren van de democratie”, aldus de provincie Gelderland in haar Beleidskader Erfgoed en Cultuur.
De provincie Gelderland stelt in dit beleidsprogramma (het versterken van) de Gelderse identiteit centraal. De provincie ziet daarbij het Gelderse erfgoed en de Gelderse cultuur als van provinciaal belang. Zij stellen dat op deze manier meer mensen zich verbonden kunnen voelen met het verleden, de huidige leefomgeving en de toekomst van de provincie.
Een van de thema’s uit het beleidsprogramma dat zich hierop richt, is ‘Bibliotheek, educatie en participatie’. Hierbij gaat het over het stimuleren van deelname aan culturele en erfgoedgerelateerde activiteiten, en het ontwikkelen van vaardigheden hiervoor. De provincie schrijft hierover: “Meedoen aan culturele activiteiten draagt bij aan verbinding en ontmoeting tussen mensen en daarmee aan de leefbaarheid in onze provincie.”
Via het verder ondersteunen van provinciale ondersteuningsorganisaties, wordt erop ingezet om onder andere erfgoedactiviteiten zoals publieksarcheologie te bevorderen. Dit sluit aan bij het Verdrag van Faro. De provincie signaleert hierover “de groter wordende rol van participatie in en de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed […]. Dit verdrag bevordert actieve betrokkenheid van erfgoedgemeenschappen en verschuift de focus van fysiek behoud naar participatie en maatschappelijke betekenis.”
De provincie heeft zich hierbij ook (onder andere) ten doel gesteld dat in de toekomst meer Gelderlanders deelnemen aan culturele activiteiten, en dat het culturele aanbod over Gelderland verspreid is (Provincie Gelderland 2024b).
Het monitoren van de sociale aspecten van cultuur, waaronder we cultuurbezoek en -beoefening, maar ook het draagvlak voor cultuur in de samenleving verstaan, is zodoende belangrijk. Het verzamelen van cijfers en data over cultuur- en erfgoedparticipatie is cruciaal voor beleidsmakers om weloverwogen beslissingen te nemen, en om te zien of de concrete doelstellingen uit het Erfgoed- en Cultuurbeleid behaald worden. Ook biedt dit inzichten in trends over de tijd heen, die aanknopingspunten kunnen zijn voor het beleid van de toekomst.
Bezoek en beoefening
Het bezoek aan culturele instellingen in Gelderland laat een wisselend beeld zien. De provincie scoort bovengemiddeld voor muziekoptredens en musea, terwijl bezoekersaantallen bij podiumkunsten variëren en theaters relatief minder bezocht worden. Na de coronadip trekken de aantallen in alle domeinen weer aan, al blijven bioscopen en filmhuizen vergeleken met 2019 (voor de coronacrisis) achter. Het aantal bibliotheeklidmaatschappen stijgt na jaren van daling langzaam.
Cultuurpeiling
Inzicht Gelderse participatie
Ook als we aan de inwoners van Gelderland vragen naar hun cultuurbezoek, dan zien we, in lijn met de registratiecijfers, dat bezoek aan muziekoptredens, de bioscoop, de bibliotheek en het museum populair zijn. Ook theatervoorstellingen en andere podiumkunsten worden bezocht, maar in mindere mate. Gelderlanders vinden het belangrijk dat culturele voorzieningen dichtbij te vinden zijn, en over het algemeen zijn zij tevreden hierover. Daarnaast geven zij aan weinig aan cultuurbeoefening te doen via een vereniging, en voor het overgrote deel zonder traditionele les. Er wordt ook veel gelezen, waarbij gedrukte boeken nog altijd het meest populair zijn onder Gelderlanders.
Gelderlanders hechten veel waarde aan Gelderse geschiedenis, verhalen en tradities. Wel geven Gelderlanders aan weinig lid te zijn van een culturele vereniging, waarbij we een daling zien ten opzichte van 2022. Daarentegen steeg het percentage inwoners dat vrijwilligerswerk voor de culturele sector deed in de afgelopen twee jaar licht. Vrijwilligerswerk doen Gelderlanders vooral binnen popmuziek en erfgoed. Inwoners van Gelderland vinden kunst, cultuur en erfgoed belangrijker voor de samenleving dan voor zichzelf als individu. De waardering voor het cultuuraanbod is in de afgelopen jaren licht gestegen tussen 2022 en 2024.
Verschillen tussen Gelderlanders
We geven niet alleen een beeld van ‘de Gelderlander’, we kijken ook naar verschillen tussen Gelderlanders. Het gaat om verschillen in cultuurconsumptie (bezoek, beoefening, mediagebruik, lidmaatschap, steun en waardering) tussen verschillende leeftijden, opleidingsniveau, en de mate van stedelijkheid.
Jongere Gelderlanders (18-39 jaar) doen meer aan cultuurbezoek, -beoefening en erfgoedbeoefening, maar hechten minder waarde aan erfgoed dan ouderen (65+), die erfgoedbezoek juist belangrijker vinden. Ondanks hun interesse in erfgoed, wensen jongeren meer erfgoedvoorzieningen in hun omgeving. Ook lezen meer jongeren boeken dan ouderen, en zijn luisterboeken populairder onder hen. Jongeren beoefenen cultuur voornamelijk thuis, buiten of in de bibliotheek, terwijl ouderen vaker buurthuizen of verenigingsgebouwen bezoeken. Tot slot geven jongeren rapportcijfers aan het cultuuraanbod en steunen zede culturele sector minder dan ouderen.
Wat betreft opleidingsniveau bezoeken hoger opgeleiden cultuur vaker voor persoonlijke ontwikkeling, terwijl lager opgeleiden dit voor plezier en ontspanning doen. Lager opgeleiden komen ook vaker in de bibliotheek om anderen te ontmoeten of rustig te zitten, en zijn buurthuizen voor hen belangrijkere plekken voor cultuurbeoefening. Ze beoefenen minder cultuur en staan negatiever tegenover de prijs van het aanbod. Ruim 4 op de 10 lager opgeleiden is niet bereid (of in staat) om geld te besteden aan cultuurbeoefening
Stedelijkheid lijkt niet veel invloed te hebben op cultuurparticipatie, maar mensen in stedelijke gebieden hechten wel meer waarde aan cultuur en erfgoed. In niet-stedelijke gebieden is desinteresse de voornaamste reden om geen cultuur te bezoeken, terwijl stedelingen vaker aangeven geen tijd te hebben om cultuur te beoefenen.
Meer weten?
Bekijk het dashboard voor alle indicatoren over Sociaal Kapitaal.
Literatuur
CBS (2025a) ‘Musea, naar provincie, registratie, aard collectie en grootte 2015-2023‘. Op: www.cbs.nl, 14 januari.
CBS (2025b) ‘Professionele podiumkunsten; capaciteit, voorstellingen, bezoekers, regio‘. Op: www.cbs.nl, 18 februari.
CBS en KB (2024) ‘Dashboard Bibliotheekstatistiek (Gegevenslevering Wsob)’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl.
Provincie Gelderland (2024a) Beleidskader Erfgoed en Cultuur . Arnhem: Provincie Gelderland.
Provincie Gelderland (2024b) Gelders programma Erfgoed en Cultuur. Arnhem: Provincie Gelderland.
Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (2021) ‘Verdrag van Faro‘. Op: www.cultureelerfgoed.nl, 3 april.
