Geldstromen 

Kerncijfers provinciale uitgaven

Gemeenten en provincies zijn een belangrijke schakel in de financiering van het culturele veld. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat de provincies landelijk in 2019 samen 348 miljoen euro (20 euro per hoofd van de bevolking) bijdroegen aan cultuur (inclusief bibliotheken en lokale media). De opgetelde provinciale cultuuruitgaven daalden in de daaropvolgende coronajaren 2020 en 2021 naar 325,5 miljoen euro, maar stegen in 2023 weer tot ruim 368 miljoen euro (21 euro per hoofd van de bevolking) (CBS 2024).

Ook in Gelderland lopen de provinciale cultuuruitgaven terug. Nadat ze in 2019 tot 54,5 miljoen euro waren gestegen (ofwel 26,30 euro per hoofd van de bevolking), herstellen ze echter niet na de coronajaren 2020 en 2021 zoals we dat landelijk zien. De uitgaven van de provincie Gelderland blijven zelfs verder teruglopen: van 46,8 miljoen euro in 2020 en 42,9 miljoen euro in 2021, naar 39,7 miljoen euro in 2023 (CBS 2024). Daarmee wijkt de provincie af van de andere provincies, die bijna allemaal weer een stijging zien in hun uitgaven en is het de enige provincie die minder aan cultuur uitgeeft dan in 2017. Dit is deels te verklaren door de herijking van de provinciale begroting in 2022, waarbij minder geld beschikbaar werd gesteld voor erfgoed en cultuur. Die keuzes passen binnen het algemene beeld waarin Gelderland in vergelijking met andere provincies per inwoner weinig investeert. Tegelijkertijd staat de provincie er financieel juist goed voor, per inwoner heeft Gelderland veruit het meeste eigen vermogen nog in kas (Reyners et al. 2024).

Daarbij moet worden opgemerkt dat Gelderland in 2023 nog altijd op de 4e plek staat waar het gaat om provinciale uitgaven aan cultuur. Het grootste gedeelte van deze provinciale uitgaven investeert Gelderland in 2023 in cultureel erfgoed en bibliotheken. De provincie Gelderland investeert zelfs meer dan elke andere provincie in haar bibliotheken.

Kijk in het dashboard voor meer cijfers over deze en andere posten binnen de provinciale investeringen voor cultuur.

Kerncijfers gemeentelijke uitgaven

Waar de provinciale cultuuruitgaven landelijk een dalende trend laten zien, zien we een toename in de gemeentelijke cultuuruitgaven tussen 2019 en 2023. Nederlandse gemeenten droegen in 2019 samen 1,9 miljard euro aan cultuurinvesteringen, in 2023 is dit met 400 miljoen opgeklommen tot bijna 2,3 miljard (127 euro per inwoner), een stijging van 18% (CBS 2024).

Ook Gelderse gemeenten zijn tussen 2019 en 2023 meer in cultuur gaan investeren: hun gezamenlijke cultuuruitgaven stegen met 19%, van 176,8 miljoen euro (85 euro per inwoner) in 2019 naar 211,2 miljoen euro in 2023 (99 euro per inwoner). Ondanks dat deze stijging hoger ligt dan het landelijke gemiddelde, geven Gelderse gemeenten per inwoner duidelijk minder uit dan het gemiddelde van 127 euro en staat het op de een na laatste plaats in vergelijking met de andere provincies (CBS 2024).

Grotere Gelderse gemeenten stuwen culturele uitgaven

De gemeentelijke cultuuruitgaven in Gelderland worden in belangrijke mate gedragen door zeven grotere gemeenten. De grootste twee gemeenten, Nijmegen en Arnhem, investeren bijvoorbeeld respectievelijk 213 euro en 255 euro per inwoner. In totaal zijn er naast deze twee gemeenten slechts vijf gemeenten die meer uitgeven dan het gemiddelde van 99 euro per inwoner voor de provincie als geheel: de gemeenten Apeldoorn, Harderwijk, Tiel, Wageningen en Zutphen. Gemiddeld geven deze zeven gemeenten, waarin een derde van de Gelderlanders woont, 180 euro per hoofd van de bevolking aan cultuur uit. Samen nemen zij 63% van de totale cultuuruitgaven van de Gelderse gemeenten voor hun rekening. De overige 44 gemeenten samen, waar 67% van de bevolking woonachtig is, geven 37% van de gemeentelijke cultuuruitgaven van Gelderland uit, gemiddeld 50 euro per hoofd van de bevolking (CBS 2024).

Gelderse gemeenten investeren het meeste in podiumkunsten en bibliotheken, samen goed voor bijna 107 miljoen euro van de in totaal 211,2 miljoen euro die zij in 2023 uitgaven. Verder valt op dat Gelderse gemeenten, na gemeenten in Zuid-Holland en Noord-Brabant, het meeste spenderen aan film en video en cultureel erfgoed. In vergelijking met 2019 zijn de uitgaven van Gelderse gemeenten aan film en video met bijna 20%  afgenomen, maar de investeringen in cultureel erfgoed zijn daarentegen juist met 25% toegenomen. Ten opzichte van andere provincies investeren gemeenten in Gelderland ook veel in kunst- en cultuureducatie, goed voor een derde plaats achter Groningen en Friesland (CBS 2024).

Meer gegevens over de detaillering van de gemeentelijke cultuuruitgaven zijn te vinden in het dashboard.

Kerncijfers rijksgelden cultuur

Naast financiering vanuit lokale overheden zijn er ook meerjarige en projectsubsidies vanuit de Rijksoverheid, via de culturele Basisinfrastructuur (BIS), de Erfgoedwet en via de rijkscultuurfondsen. De meerjarige subsidies worden verleend in planperiodes van vier jaar, waarbinnen de toegekende subsidies over het algemeen niet substantieel wijzigen. Alles bij elkaar is er in de afgelopen jaren een gestage stijging aan BIS-subsidies en investeringen vanuit de Erfgoedwet aan Gelderse culturele instellingen te zien. De in vergelijking kleinere subsidiestroom via de rijkscultuurfondsen is stabiel gebleven.

Op landelijk niveau werd er in 2020 367,7 miljoen via de BIS en de Erfgoedwet geïnvesteerd, waarna in de opvolgende planperiode 2021-2024 deze investeringen stegen tot 444,5 miljoen euro in 2022. Dat is nog exclusief 25,3 miljoen euro aan coronasteun in 2022, die in 2021 nog meer dan het dubbele bedroeg met 53,3 miljoen euro. In deze planperiode zijn er acht Gelderse culturele instellingen vertegenwoordigd in de BIS en krijgen vier Gelderse musea geld via de Erfgoedwet. Samen werden zij in 2022, nog afgezien van eventuele coronasteun, voor 53,9 miljoen euro (25,60 euro per hoofd van de bevolking) ondersteund (Rijksoverheid 2024). Dat ligt iets onder het landelijke gemiddelde van 26,70 euro per inwoner aan bijdragen vanuit de BIS en de Erfgoedwet. Vanaf 2017 zijn deze meerjarige investeringen elk jaar gestegen, waarbij Gelderland meestal net iets onder het landelijke gemiddelde per inwoner zit. In de nieuwe planperiode 2025-2028 is Gelderland met 9 instellingen in de BIS vertegenwoordigd (Bruins 2024).

De bijdragen uit de rijkscultuurfondsen blijven in Gelderland gelijk

Ook vanuit de zes rijkscultuurfondsen worden culturele organisaties ondersteund, soms op projectmatige basis, maar ook op structurele basis met meerjarige subsidies. In de periode 2021-2024 zijn in totaal 318 organisaties via meerjarige subsidies ondersteund, waarvan 16 in Gelderland. In de periode 2025-2028 gaat het om 15 Gelderse organisaties (Bruins 2024). 

Op landelijk niveau zijn de totaal toegekende bedragen voor meerjarige subsidies van de gezamenlijke rijksfondsen tijdens de coronaperiode substantieel gestegen. In 2019 ging het, exclusief Caribisch gedeelte van het Koninkrijk, nog om 53,9 miljoen euro (3,12 euro per hoofd van de bevolking), in 2022 was dit opgelopen tot 72,2 miljoen euro (4,07 euro per hoofd van de bevolking). In Gelderland bleven de bijdragen echter redelijk gelijk in deze periode: in 2019 ontvingen instellingen in de provincie 2,2 miljoen euro (1,08 euro per inwoner) en in 2022 2,6 miljoen euro (1,22 euro per inwoner) (Rijksoverheid 2024). In vergelijking met andere provincies blijft Gelderland daarmee op de 10e plek staan, net als in 2019.

Groei in eigen inkomsten bibliotheken

In 2023 behaalden Gelderse bibliotheken een totaal aan eigen inkomsten van gebruikers, los van subsidies en bijdragen van de gemeenten, van ruim 9,5 miljoen euro, wat een stijging betekent ten opzichte van eerdere jaren (8,9 miljoen euro in 2022 en 8,7 miljoen euro in 2021) (CBS en KB 2024). Wel is duidelijk dat de bibliotheken nog niet hersteld zijn na de coronaperiode. In absolute aantallen behoort de provincie Gelderland van 2015 tot en met 2021 steeds tot de top 3, in 2022 zakt de provincie af naar plaats 5 en staat de provincie in 2023 op plaats 4. Per hoofd van de bevolking staat de provincie Gelderland in de lage middenmoot.

Kaartverkoop (recette) bioscopen en filmhuizen

De eigen inkomsten (kaartverkoop) van Gelderse bioscopen bedragen in 2023 ongeveer 33,3 miljoen euro. Dit is hoger dan in de drie voorgaande jaren, en bijna weer op het niveau van 2019 (34,3 miljoen euro), wat een recordjaar voor de bioscopen was (zowel landelijk als in Gelderland). Belangrijke kanttekening is dat 2023 het eerste jaar was sinds de coronacrisis dat bioscopen en filmtheaters weer op alle dagen bezoekers konden ontvangen (VNPF 2024). 

In absolute cijfers staan de Gelderse bioscopen in 2023 landelijk op de vierde plaats. Per hoofd van de bevolking behoort de positie van de kaartverkoop van Gelderse bioscopen echter tot de middenmoot, wat overeenkomt met het gemiddelde aantal bioscoopbezoeken per inwoner in de provincie.

Eigen inkomsten musea

In 2023 hebben de Gelderse musea samen 50 miljoen euro aan eigen inkomsten gegenereerd, los van subsidies en overheidsbijdragen (CBS 2025). Dit plaatst Gelderland landelijk op de derde plaats, na Noord-Holland (212 miljoen euro) en Zuid-Holland (151 miljoen euro). Deze positie is door de jaren heen stabiel gebleven. De Gelderse musea hebben, in tegenstelling tot die in Noord-Holland, inmiddels de inkomsten van vóór de coronacrisis ver overtroffen. Per inwoner staat Gelderland op de vijfde plaats in het land, wat een goede balans laat zien tussen omvang van de provincie en prestaties van de Gelderse musea.