Inleiding
De culturele en creatieve industrie spelen een belangrijke rol in het maatschappelijke en economische landschap van Nederland. Ze dragen bij aan de regionale werkgelegenheid, economische groei en de aantrekkelijkheid van steden en regio’s (Veldman 2023; CBS 2021; Rutten 2024). Daarnaast leveren creatieve professionals een waardevolle bijdrage aan innovatie en productiviteit in andere sectoren.
Tegelijkertijd staat de culturele sector onder druk. Onderzoek wijst op structurele uitdagingen zoals kwetsbare inkomens van zelfstandigen (Cultuurmonitor 2024), toenemende kosten en een groeiende kloof in toegankelijkheid (Raad voor Cultuur 2024). De werkgelegenheid in de sector is herstellende na corona, maar de inkomenspositie van veel werkenden blijft precair (Goudriaan 2023; Klein 2024). Daarbovenop waarschuwen experts voor een zogenaamd ‘ravijnjaar’ in 2026, wanneer tijdelijke steunmaatregelen en subsidies bij gemeenten wegvallen (Vinkenburg 2024). Dit dreigt de financiële stabiliteit van veel culturele instellingen en zzp’ers verder te ondermijnen.
Voor de provincie Gelderland, met haar focus op het versterken van de Gelderse identiteit middels erfgoed en cultuur, is het belangrijk deze risico’s mee te nemen in beleid. Het beleidskader Erfgoed en Cultuur benadrukt het belang van een toegankelijke, diverse en duurzame culturele infrastructuur. Deze speerpunten zijn niet alleen op inwoners van Gelderland toepassing, maar ook voor bezoekers aan de provincie: voor het beleefbaar maken van de Gelderse geschiedenis door de vrijetijdsector, sluit de provincie aan bij het programma Recreatie en Toerisme. Ook ziet de provincie een belangrijke rol weggelegd voor de aanwezigheid van een stevige basis van de culturele infrastructuur, wat bij zou dragen aan een aantrekkelijke leefomgeving. Het Beleidskader Erfgoed en Cultuur stelt dat de aanwezigheid hiervan ervoor zorgt dat Gelderland een aantrekkelijk vestigingsgebied is (Provincie Gelderland 2024). Daarbij kaart de provincie in haar beleidskader de verdeling van financiële ondersteuning voor cultuur over het land en de regio aan, net als eerder als de Raad voor Cultuur dat deed. De provincie beoogt gelijke kansen voor cultuurdeelname te realiseren in de verschillende regio’s, evenals onder verschillende instellingen en disciplines (Provincie Gelderland 2024). Door nadrukkelijk samen te werken met (samenwerkende) gemeenten wil de provincie hier de komende jaren nader op inzetten.
De Cultuur- en Erfgoedmonitor speelt een belangrijke rol in het combineren van deze beleidsdoelen, met wat we weten over het (landelijke en Gelderse) economische landschap. Door inzicht te bieden in de spreiding van voorzieningen, werkgelegenheid en financiering van cultuur, krijgen beleidsmakers een duidelijk beeld van de positie van de provincie.
De monitor laat zien hoe subsidies worden verdeeld tussen overheidslagen en naar verschillende culturele sectoren. Ook geeft de Cultuur- en Erfgoedmonitor informatie over de eigen inkomsten van sectoren, de werkgelegenheid (zoals het aantal zelfstandigen, banen en bedrijfsvestigingen) in Gelderland en in de zes regio’s.
Kerncijfers per onderdeel
Geldstromen (benchmark)
De provinciale cultuuruitgaven in Gelderland zijn de afgelopen jaren gedaald: na een aanvankelijke stijging vanaf 2017 tot 54,5 miljoen in 2019, liepen ze terug tot 39,7 miljoen in 2023. Daarmee geeft Gelderland als enige provincie in 2023 minder uit aan cultuur dan in 2017. Ook het aandeel dat cultuur heeft in de totale provinciale uitgaven daalde van 6,6% in 2017 (toen boven het landelijke gemiddelde) naar 4,4% in 2023 (onder het gemiddelde van 5,7%) (CBS 2024).
Gemeentelijke cultuuruitgaven in Gelderland stegen, vooral door zeven grotere gemeenten, maar blijven met 99 euro per inwoner lager dan het landelijke gemiddelde van 127 euro, wat Gelderland de 11e plek geeft van 12 provincies (CBS 2024). De meerjarige rijkscultuursubsidies via de BIS en de Erfgoedwet namen toe in de cultuurplanperiode 2021-2024, terwijl de steun vanuit rijkscultuurfondsen ongeveer gelijk bleef (Rijksoverheid 2024).
Culturele atlas
Onderzoek bij 151 Gelderse culturele instellingen laat zien dat eigen inkomsten, zoals publieksinkomsten, na corona flink zijn gestegen. Film/AV/media, producenten van podiumkunsten en podia herstellen sterk, met publieksinkomsten terug op het niveau van voor corona. Subsidies, vooral van gemeenten, gaan grotendeels naar kunsteducatiecentra en bibliotheken, terwijl visuele kunsten, letteren en festivals relatief weinig subsidie krijgen. Lasten stijgen bij alle culturele instellingen, bij poppodia vooral de personeelslasten.
Werkgelegenheid en bedrijvigheid
De werkgelegenheid in de creatieve industrie is na de coronajaren weer terug op het niveau van voor de pandemie: zowel het aantal zelfstandigen, aantal banen en aantal bedrijfsvestingen stijgt uit boven het niveau van voor de coronapandemie. We zien dat het aantal zzp’ers in Gelderland ook tijdens de coronapandemie toenam, in grotere mate dan dat landelijk gebeurde. De werkgelegenheid in de creatieve industrie in Gelderland lijkt minder sterk gedaald tijdens de coronapandemie dan we landelijk zien, maar we zien óók dat er in Gelderland relatief meer kleine contracten en meer deeltijd- en oproepkrachten in de sector actief zijn.
Literatuur
CBS (2024) ‘Detaillering cultuurlasten gemeenten en provincies, 2023‘. Op: www.cbs.nl, 11 november 2024.
Goudriaan, R. et al. (2023) Ongelijk getroffen, ongelijk gesteund II: effecten van de coronacrisis in de culturele sector. Amsterdam/Utrecht: Boekmanstichting/SiRM.
Klein, C. (2024) ‘Inkomsten en werkgelegenheid in de cultuursector: een uitleg in grafieken‘. Op: www.nos.nl, 15 september.
Provincie Gelderland (2024) Beleidskader Erfgoed en Cultuur . Arnhem: Provincie Gelderland.
Raad voor Cultuur (2024) Toegang tot cultuur : op weg naar een nieuw bestel in 2029. Den Haag: Raad voor Cultuur.
Rijksoverheid (2024) Jaarverslag rijksfinanciën 2023: VIII Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Op: www.rijksfinancien.nl.
Rutten, P., W. Manshanden en F. Visser (2024) Monitor Creatieve Industrie 2023. Hilversum: Media Perspectives
Vinken, H., B. Broers en H. Mariën (2023) De arbeidsmarktpositie van zzp’ers in de culturele en creatieve sector : een verkenning van bestaande cijfers en overzicht van witte vlekken. Tilburg: HTH Research.
Vinkenburg, B. (2024) Impact van regeringsbeleid op cultuurfinanciering. Utrecht: Berenschot.
