Culturele infrastructuur en aanbod

Musea

In de afgelopen jaren is er in Gelderland een klein aantal musea bijgekomen, maar ook weer verdwenen: het aantal steeg van 94 in 2019 naar 97 in 2022 en daalde weer naar 94 in 2023 (CBS 2025a). Met 4,4 musea per 100.000 inwoners staat de provincie op een derde plaats in vergelijking met andere provincies. Voor het aantal kunstgaleries en expositieruimten (85 in 2023) staat de provincie op plek 5 wat betreft het aantal per 100.000 inwoners (CBS 2025d).

Hoewel het aantal musea steeg, daalde tijdens de coronapandemie het aantal tijdelijke tentoonstellingen van musea flink: van 249 in 2018 naar 159 in 2020. In 2023 is dit aantal weer gestegen tot 254, boven het niveau van vóór de crisis (CBS 2025a). Ten opzichte van andere provincies staat Gelderland daarmee op plek 5; buurprovincies Noord-Brabant en Utrecht hebben elk minder tijdelijke exposities. Overijssel heeft er inmiddels meer. 

Cijfers van het CBS zoals hierboven beschreven, geven geen inzicht in het aanbod van Gelderse musea. Hiervoor kijken we naar cijfers van de Museumvereniging, die 62 leden heeft uit Gelderland. Daarmee geven deze data geen volledig beeld van alle musea zoals die worden meegenomen in CBS-cijfers, maar kunnen ze wel een indicatie bieden van aanbod. Volgens cijfers van de Museumvereniging bestaat 73% van de collectie van Gelderse musea uit geschiedenis, 18% uit kunst, 5% uit Bedrijf, wetenschap en techniek en 5% uit natuurhistorie (Museumvereniging 2024). In vergelijking met de andere provincies staat Gelderland daarmee op de vierde plek wat betreft aanbod collectie geschiedenis. Alleen musea in Flevoland, Drenthe en Zeeland focussen meer op geschiedenis in hun collecties.

Gemiddeld wonen Gelderlanders in 2023 op 3,8 kilometer afstand van een museum. Dat is lager dan het landelijk gemiddelde van 4,3 kilometer en daarmee staat Gelderland op de derde plaats. We zien binnen de provincie aanzienlijke verschillen in afstanden tot musea: inwoners van Brummen in het midden van Gelderland moeten gemiddeld de langste afstand afleggen tot het dichtstbijzijnde museum: 9,8 kilometer. Inwoners van Aalten, aan de grens van Duitsland, wonen daarentegen gemiddeld op slechts 1,7 kilometer van een museum (CBS 2025c).

Erfgoed

Gelderland heeft een rijke geschiedenis. Zo bevindt zich ongeveer de helft van het totaal aantal archeologische rijksmonumenten in Nederland in deze provincie, namelijk 295 in 2023. De Archeologische Monumentenkaart van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) laat zien dat in Gelderland de hoge concentratie archeologische rijksmonumenten vooral rond de Veluwe gecentreerd is. Enerzijds kan dit komen door het bodemtype: rond de Veluwe is de bodem droog en is er relatief veel archeologisch bewaard gebleven. Anderzijds was Gelderland in het verleden een relatief populair leefgebied. Waar Gelderland een hoog aantal archeologische rijksmonumenten kent, geldt dit minder voor ander tastbaar erfgoed. In totaal telde de provincie 6.251 gebouwde rijksmonumenten in 2023, gelijk aan 293 per 100.000 inwoners. Dat is minder dan in de meeste andere provincies: Gelderland staat op plek 6. Eenzelfde positie (7) zien we voor het aantal beschermde stads- en dorpsgezichten: in 2023 waren er hiervan 44 in Gelderland (RCE 2025). Ook hier zien we door de tijd heen weinig ontwikkelingen.

Podiumkunsten

Er zijn veel podiumkunstbedrijven en theaterzalen in de provincie. In 2023 telde de provincie Gelderland 44 organisaties met zalen voor professionele podiumkunsten, dat is historisch gezien het hoogste aantal voor de provincie. Met name van 2021 op 2022 vond er een opvallende stijging plaats: waar er zich van 2019 tot en met 2021 nog 39 organisaties in Gelderland bevonden, steeg dat in 2022 naar 43 zalen. Hiermee staat de provincie op de derde plaats. In totaal hebben de organisaties samen 70 zalen tot hun beschikking (plaats 4) met een totale publiekscapaciteit van 27.724 zitplaatsen (plaats 4) (CBS 2025b). Gelderland heeft daarmee relatief grote zalen. De gemiddelde afstand tot een podium voor professionele podiumkunsten is 5,7 km. In Elburg, aan de grens met provincie Flevoland, is dit met 16,9 km het hoogst (CBS 2025c).

Binnen de theaters werden er in totaal 5.709 producties van professionele podiumkunsten opgevoerd in 2023 (268 per 100.000 inwoners) (CBS 2025b). Daarmee staat Gelderland op plek 6. Gezien het aantal beschikbare zalen en de relatief hoge publiekscapaciteit zou je ook verwachten dat het aantal producties hoger zou liggen. Het kan echter ook zo zijn dat er minder producties plaatsvinden in Gelderland doordat de zalen relatief groot zijn.  

Deze totaalscores verschillen tussen domeinen binnen de podiumkunsten. Cabaret en kleinkunst komt veel voor in Gelderland vergeleken met andere vormen van podiumkunsten: met 1.089 producties in 2023 staat Gelderland op plek 3 (CBS 2025b). Kijken we naar de ontwikkelingen door de tijd, dan zien we net als in de andere provincies het aantal voorstellingen aanzienlijk dalen na 2019. In 2023 is het aantal voorstellingen binnen bijna alle domeinen van de podiumkunsten weer hoger dan vóór de coronacrisis.

Popmuziek en festivals

In 2023 waren er in Gelderland 5 popfestivals en 8 poppodia lid van de VNPF (VNPF 2024). Volgens data van het CBS vonden in datzelfde jaar 1.735 popmuziekvoorstellingen plaats in Gelderland – in 2019 waren dit er nog 1.344 (CBS 2025b). Daarmee staat de provincie op een 8^e plek in vergelijking met andere provincies wat betreft het aantal popmuziekvoorstellingen georganiseerd per 100.000 inwoners in 2023. Uit de Livemuziekmonitor (2019) bleek ook al dat het aanbod op Gelderse podia ondervertegenwoordigd was in verhouding met het aantal inwoners, ondanks een groei van 9,6% in het aanbod van livemuziek op podia tussen 2008 en 2019. Dit wil zeggen dat er minder voorstellingen in deze provincie zijn dan je zou verwachten op basis van het aantal inwoners. Meer recente data zijn tot op heden niet beschikbaar. De gemiddelde afstand tot een poppodium is 13,5 kilometer in 2021 en die afstand is over de jaren licht afgenomen (CBS 2025c).

Het aantal festivals en poppodia dat lid is van de Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals (VNPF) geeft echter bij lange na niet een volledig beeld van de culturele infrastructuur met betrekking tot popmuziek in Gelderland. Zo valt op dat CBS-gegevens (die onder andere afkomstig zijn van VNPF-data) laten zien dat de afstand tot een poppodium het grootst zou zijn in Aalten, met 46,6 kilometer in 2023 (CBS 2025c). DRU poppodium in Ulft bevindt zich echter op ongeveer 18 kilometer van Aalten. Dit laat zien dat poppodia die niet zijn aangesloten bij de VNPF niet worden meegenomen in de cijfers van het CBS, hoewel ook dergelijke podia een belangrijk onderdeel zijn van de culturele infrastructuur. Hetzelfde geldt voor festivals. De Vierdaagsefeesten, die sinds 1970 plaatsvinden in Nijmegen en die zijn gegroeid tot een van de grootste culturele evenementen in Nederland (een geschat aantal van 1,6 miljoen bezoekers in 2024), maken geen deel uit van deze lijst. Daarnaast is de Zwarte Cross, een festival dat sinds 2005 plaatsvindt en in 2024 ongeveer 265.000 bezoekers trok, geen lid van de VNPF. Gelderland in Kaart van Poppunt Gelderland laat ook zien dat sinds het starten van deze verzameling er in Gelderland 76 festivals zijn geweest die popmuziek programmeren.

Letteren

In Gelderland is het aantal bibliotheekvestigingen stabiel: van 127 vestigingen (inclusief servicepunten ) in 2018 naar 129 in 2023. In absolute aantallen staat de provincie daarmee op de 2e plaats. Wat opvalt is dat tussen 2022 en 2023 het aantal servicepunten licht is afgenomen (van 17 naar 14), terwijl het aantal vestigingen is toegenomen (van 111 naar 115). Omgerekend per 100.000 inwoners staat dit gelijk aan 6 vestigingen. Hiermee komt provincie Gelderland op een 6e plek. In Arnhem is het aantal vestigingen het grootst met 10 vestigingen (CBS en KB 2024).

De collecties die Gelderse bibliotheken beheren bevatten opgeteld ruim 2,7 miljoen fysieke materialen (CBS en KB 2024). Rekenen we dit om naar aantallen per hoofd van de bevolking dan komt dit neer op 1,3 objecten (denk naast boeken aan bladmuziek, luisterboeken, cd’s, dvd’s, games en meer). In vergelijking met andere provincies levert dit een 6e plek op.

De gemiddelde afstand die inwoners van Gelderland af moeten leggen naar de dichtstbijzijnde bibliotheek is 2,0 km en is gelijk aan het landelijk gemiddelde. In de gemeente Rheden (vlak naast Arnhem) is de afstand, met 1,1 km gemiddeld, het kortst. Aan de andere kant moeten inwoners van Voorst het verst reizen naar een bibliotheek in vergelijking met andere Gelderse gemeenten: 3,1 km gemiddeld (CBS 2025c).

De verschuiving van de klassieke uitleenbibliotheek naar de brede maatschappelijke bibliotheek, die al een aantal jaren gaande is, blijft doorzetten. Dat zien we onder andere terug aan een toename van het aantal activiteiten dat wordt georganiseerd door openbare bibliotheken, zo ook in Gelderland (3e plaats in 2022 en 2e in 2023, vergeleken met andere provincies). Wel zien we een flinke dip in het aantal activiteiten tijdens de coronajaren (2020 en 2021) en met 36.924 activiteiten in 2022 is het nog niet terug op het niveau van de 43.920 activiteiten in 2019. Educatie- en ontwikkelingsactiviteiten nemen het grootste aandeel in beslag (21.285 van de 36.924 activiteiten in 2022), gevolgd door leesbevordering (10.863) (CBS en KB 2024). Gelderland neemt een sterke middenpositie in wat betreft het aantal boekwinkels in vergelijking met andere provincies, namelijk een 4e plek. Dit aantal is ook gestegen over de jaren – waar er in 2019 nog 75 boekwinkels waren in provincie Gelderland, is dit in 2024 gestegen naar 80 boekwinkels. In de tussenliggende jaren werden er 70 boekwinkels geteld in de provincie (CBS 2025e).

Film

Hoewel het aantal bioscopen en filmhuizen landelijk stijgt, daalt het aantal in Gelderland al jaren. Waar de provincie in 2017 en 2018 nog op de 2e en 1e plaats stond, zakte het naar de 4e in 2019, 5e in 2020, 6e in 2022 en 7e in 2023. Het aantal bioscopen daalde van 40 naar 35 tussen 2017 en 2023 (NVBF 2024). Zo verloor Zevenaar in 2023 een van haar twee bioscopen vanwege tegenvallende bezoekersaantallen (Smolders 2023).

Deze daling in aantal bioscopen werd niet gecompenseerd door een stijgende capaciteit in de overgebleven bioscopen en filmhuizen. Het aantal bioscoopstoelen per 100.000 inwoners daalt mee, naar de 11^e plaats in 2023 (NVBF 2024). Ondanks deze afname in infrastructuur en capaciteit blijven bioscopen en filmhuizen onverminderd populair: data uit de Cultuurpeiling laten zien dat bioscopen en filmhuizen van alle cultuurvoorzieningen het vaakst worden bezocht (door 63% van Gelderlanders) en voornamelijk binnen eigen provincie.

De gemiddelde afstand tot de meest nabije bioscoop of het meest nabije filmhuis ligt in Gelderland in 2022 met 7,4 km hoger dan het Nederlandse gemiddelde van 6,5 km. In de gemeente Winterswijk is de afstand met 2 km gemiddeld het laagst, daarentegen moeten inwoners van Berkelland (vlak boven Groenlo) gemiddeld 19,7 km afleggen om een film op het grote doek te bekijken (CBS 2025c).