Werkgelegenheid en bedrijvigheid 

Zelfstandigen in de creatieve industrie

In 2022 zijn er in Nederland 153.600 zelfstandig ondernemers actief in de creatieve sector. Bijna de helft (45 procent) van deze zelfstandig ondernemers werkt in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Het aantal zelfstandigen is de afgelopen jaren gestegen: in 2017 waren er in heel Nederland 132.710 zelfstandig ondernemers actief in de creatieve sector. We zien dat het aantal zelfstandig ondernemers in de afgelopen jaren is blijven stijgen – ook tijdens de coronapandemie. 

Ook in de Gelderse creatieve sector werken veel zelfstandig ondernemers: in 2022 zijn dit er 15.110, waarvan 41 procent (6.270 zelfstandigen) werkzaam is in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Het overgrote deel (94 procent landelijk) van de zelfstandig ondernemers bestaat uit zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) – dit zien we zowel landelijk als in Gelderland terug. 

Het aantal zelfstandigen in de Gelderse creatieve industrie (15.110) maakt bijna 10 procent uit van het totaal aantal zelfstandigen in de creatieve industrie in Nederland (153.600). Kijkend naar Gelderland houdt dat in dat er per 100.000 inwoners 720 zelfstandigen werkzaam zijn in de creatieve sector. Gedurende de periode tussen 2017 en 2022 staat Gelderland telkens op de 6e plek in vergelijking met andere provincies. Specifiek kijkend naar de subsector Kunsten en cultureel erfgoed staat Gelderland op de 5e plek waar het gaat om het aantal zelfstandigen in deze subsector per 100.000 inwoners.

Stijging in het aantal zzp’ers, ook tijdens de coronaperiode – landelijk wel sterke omzetdaling tot 2022

Zowel landelijk als provinciaal zien we een stijgende trend in het aantal zzp’ers in de creatieve sector. Tussen 2017 en 2018 nam het aantal zzp’ers in de totale sector en in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed met 5 procent toe, zowel in Nederland als in Gelderland. In de opvolgende jaren vlakt de stijging enigszins af, hoewel er nog steeds sprake is van een stijgende trend. Opvallend is dat ook tussen 2019 en 2021, in de jaren dat de meeste coronamaatregelen werden getroffen, het aantal zelfstandigen steeg. Landelijk nam het aantal zzp’ers in de creatieve industrie in die periode met 6 procent toe, in Gelderland steeg het aantal zzp’ers zelfs met 8 procent. 

Wanneer we inzoomen op de subsector Kunsten en cultureel erfgoed, vond tussen 2019 en 2021 landelijk een stijging van het aantal zzp’ers plaats van ruim 4 procent. In Gelderland was dit in deze periode een stijging van 6 procent. Ook na de coronapandemie (tussen 2021 en 2022) blijft het aantal zzp’ers in de Gelderse creatieve sector stijgen (+1,5 procent tegenover +0,9 procent landelijk). Het aantal zzp’ers in Gelderland in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed, alsook in de totale creatieve sector, groeit daarmee harder dan de landelijke trends laten zien. Een mogelijke (indirecte) verklaring hiervoor is dat er in Gelderland de afgelopen jaren veel is geïnvesteerd in talentontwikkeling en jongerencultuur, wat mogelijk ook voor meer toekomstperspectief heeft gezorgd.

De landelijke en provinciale cijfers van het aantal zelfstandigen in de creatieve industrie tijdens de coronajaren tonen daarmee geen duidelijke trendbreuk met andere jaren. Dit in tegenstelling tot de werkgelegenheid van werknemers, die tijdens de coronapandemie juist aanzienlijk afnam. Dit beeld wordt op landelijk niveau ook bevestigd, waarbij geconstateerd wordt dat er grote verschillen zijn tussen verschillende beroepsgroepen. Zo steeg het aantal zzp’ers in de uitvoerende podiumkunsten, maar daalde het aantal zzp’ers in de niet-uitvoerende podiumkunsten (denk hierbij aan producenten). Ook is het niet ondenkbaar dat zzp’ers – ondanks minder werkzaamheden en activiteiten – ingeschreven bleven staan bij de KvK, waardoor een daling in de hoeveelheid werk onder zzp’ers niet tot uiting komen deze cijfers. Uit landelijk onderzoek van het CBS, waarbij is gekeken naar de inkomenspositie en omzet, blijkt echter wel degelijk de kwetsbare positie van zzp’ers in de culturele sector. Met een omzetdaling van landelijk 62,6 procent in 2020 – hoger dan bij zzp’ers in andere sectoren – zijn zzp’ers in de creatieve sector harder getroffen dan andere sectoren. Hoewel er in 2021 enige verbetering was, bleef de omzet voor velen onder het niveau van vóór de crisis. Het gemiddelde zelfstandigeninkomen in de culturele sector ligt aanzienlijk lager dan het landelijke gemiddelde.

Veel zzp’ers in Rivierenland en de Groene Metropoolregio, met Arnhem als koploper

Als we kijken naar de spreiding van het aantal zzp’ers in de creatieve sector in de Gelderse regio’s in 2022, is te zien dat er relatief veel zzp’ers woonachtig zijn in Rivierenland en in de Groene Metropoolregio. Wanneer we inzoomen op de gemeenten zijn naar verhouding de meeste zzp’ers woonachtig in Arnhem, Nijmegen en Culemborg. In Arnhem is het aantal creatieve zzp’ers het hoogst: 2.180 zzp’ers in totaal, wat neerkomt op 13,3 zzp’ers per 1.000 inwoners. In Nijmegen zijn dit er 10 per 1.000 inwoners en in Culemborg 10,7. Het relatief hoge aantal zzp’ers in de regio Rivierenland, en meer specifiek in de gemeente Culemborg, is waarschijnlijk onder meer te verklaren door de gunstige positie van de regio als uitvalsbasis tussen Utrecht en Den Bosch, waar veel creatieve bedrijvigheid is. Ook in Zutphen en Lochem wonen relatief veel zzp’ers, respectievelijk 8,3 en 8,2 per 1.000 inwoners. Dit is waarschijnlijk te verklaren door de centrumfunctie en de gunstige ligging.

In 2022 meer banen in de landelijke creatieve sector dan voor de coronacrisis

In 2022 waren er 164.160 banen in de creatieve sector in Nederland, bijna 2 procent van alle banen in alle sectoren. Dit is 7 procent meer dan in 2017. Tussen 2017 en 2019 groeide het aantal banen jaarlijks met 1 à 2 procent, maar door de coronapandemie daalde het in 2020 met 9 procent. In 2021 herstelde de sector, en in 2022 waren er meer banen dan voor de pandemie.

De subsector Kunsten en cultureel erfgoed volgde een vergelijkbaar patroon. In 2022 waren er 54.770 banen, ongeveer een derde van de totale creatieve sector. Na een daling van 14 procent in 2020 groeide het aantal banen tussen 2020 en 2022 met 24 procent.

Werkgelegenheid in Gelderland minder hard getroffen door de coronapandemie dan landelijk

De landelijke trends zien we in grote lijnen ook terug in Gelderland. Wanneer we kijken naar het aantal banen door de jaren heen, valt op dat het aantal banen in Gelderland in 2018 al met 3,5 procent daalde ten opzichte van 2017, iets dat we landelijk niet terugzien. Tussen 2018 en 2019 nam het aantal banen in de creatieve sector in Gelderland weer toe (+6 procent), gevolgd door een daling van 6 procent tussen 2019 en 2020 ten gevolge van de coronapandemie. Ten opzichte van een landelijke daling van 9 procent, lijkt de creatieve sector in Gelderland daarmee minder hard te zijn getroffen door de coronapandemie dan andere provincies. Vanaf 2021 zien we dat de werkgelegenheid in de creatieve sector ook in Gelderland weer opkrabbelt, en in 2022 zelfs boven het oude niveau (van voor de coronapandemie) uitstijgt. 

In 2022 bedroeg het arbeidsvolume in de creatieve sector in Gelderland 9.510 voltijdsequivalenten (VTE’s). Dat komt neer op een stijging van 11 procent ten opzichte van 2020, en een stijging van 9 procent ten opzichte van 2017. Van de 13.160 banen in de creatieve sector van Gelderland zijn er 4.850 banen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed – ruim een derde van de banen in de creatieve sector valt dus in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Opvallend is dat het arbeidsvolume (uitgedrukt in VTE’s) in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed in Gelderland flink is gestegen: ruim 22 procent ten opzichte van 2017, en 20 procent ten opzichte van 2020. 

In vergelijking met andere provincies staat Gelderland op de zesde plaats als het gaat om het totaal aantal banen per 1.000 inwoners in de creatieve sector. Kijkend naar het aantal banen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed staat Gelderland in 2022 eveneens op de zesde plaats. Gelderland bevindt zich ten opzichte van andere provincies tussen 2017 en 2022 consequent tussen plek 6 en 8, qua aantal banen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. 

In Gelderland relatief meer deeltijdsbanen in de creatieve sector, vergeleken met heel Nederland

Het Gelderse arbeidsvolume van 9.510 VTE’s in de creatieve industrie wordt verdeeld over 13.160 banen. Dat komt neer op een gemiddeld voltijdsequivalent van 0,7 VTE voor banen in de Gelderse creatieve industrie.

Van de in totaal 164.160 banen in de creatieve sector in Nederland in 2022 is 47 procent voltijd (76.410 banen) en 53 procent deeltijd (87.750 banen). Dat is vergelijkbaar met de verdeling in alle sectoren, waar 44 procent van de contracten voltijd is, en 56 procent deeltijd. In Gelderland zien we een ietwat andere verdeling in de creatieve sector: 37 procent van de banen is een voltijdbaan en 63 procent is een deeltijdbaan. Relatief gezien zijn er in Gelderland minder voltijdbanen, en meer deeltijdbanen dan dat we landelijk zien in de creatieve sector. Landelijk ligt het aandeel van contracten in de creatieve sector van minder dan 12 uur op 12 procent, voor Gelderland ligt dit percentage op 16 procent. Kijken we naar de contracten in alle sectoren, dan is dit percentage voor Nederland 14 procent en voor Gelderland 16 procent. Ten opzichte van de landelijke cijfers werken er in Gelderland relatief meer mensen met kleine contracten, in de hele arbeidsmarkt, en ook in de creatieve sector.

Relatief veel oproepkrachten in Gelderland

In de Gelderse creatieve sector werken relatief veel oproepkrachten. Tijdens de coronapandemie is dit aantal in absolute zin hard gedaald, maar na 2020 zien we weer een stijging in het aantal oproepkrachten. In 2019 waren er 1.570 oproepkrachten in de Gelderse creatieve industrie actief, in 2020 1.340 en in 2022 ligt dit aantal op 1.760. Het gaat in 2022 om 13 procent van het totaal aantal contracten in de creatieve industrie. Landelijk ligt dit percentage op 11 procent in de creatieve industrie.

Gelijke verdeling van leeftijd en geslacht van werkenden in de Gelderse creatieve industrie

In de creatieve sector werken relatief gezien iets meer vrouwen dan mannen, zowel landelijk als in Gelderland: 49 procent van de werkenden is man, 51 procent is vrouw. Dit is stabiel over de jaren heen. Kijken we naar alle sectoren, liggen deze percentages omgekeerd: 51 procent van de werkenden is man, 49 procent is vrouw. 

Er werken relatief veel jonge mensen in de creatieve sector. Voor Nederland ligt het percentage werkenden in de creatieve sector van 35 jaar of jonger op 45 procent, ten opzichte van 40 procent als we naar alle sectoren kijken. In Gelderland is dit 41 procent, en dus iets lager dan het landelijk gemiddelde. Het aantal werkenden in de creatieve sector is in Gelderland vrij gelijk verdeeld over de verschillende leeftijdscategorieën.

Creatieve werkgelegenheid geconcentreerd in de grotere gemeenten, maar Nijmegen en Apeldoorn blijven achter

De werkgelegenheid in de Gelderse creatieve industrie, zowel in het aantal banen als in vte’s, concentreert zich grotendeels in de grotere Gelderse gemeenten. Vooral in de Foodvalley en Groene Metropoolregio zijn er veel werkenden in de creatieve sector. Het aantal banen in de creatieve sector is relatief het hoogst in de gemeenten Arnhem, Doetinchem en Ede. Zo zijn er in Arnhem 13,6 banen per 1.000 inwoners, in Doetinchem 13,2 en in Ede 11. Ook in Lochem en Barneveld zijn er relatief veel creatieve banen te vinden, respectievelijk 10,3 en 8,9 per 1.000 inwoners. Opmerkelijk is dat in Nijmegen en Apeldoorn, de twee Gelderse steden met de meeste inwoners, dit aantal lager ligt met respectievelijk 8 en 7,9 banen per 1.000 inwoners. 

Stabiele groei in bedrijfsvestingen Nederlandse creatieve sector, ook tijdens coronajaren

Het aantal bedrijfsvestigingen in de Nederlandse creatieve sector blijft gestaag groeien, met in 2022 een totaal van 195.630 bedrijfsvestigingen, oftewel 11 procent van alle bedrijfsvestigingen in Nederland. De jaarlijkse groei ligt rond de 5 procent en bleef ook tijdens de coronajaren stabiel. Binnen de subsector Kunsten en cultureel erfgoed was er een lichte versnelling in het aantal nieuwe bedrijven tussen 2019 en 2020, gevolgd door een afzwakking in 2021. Hoewel de coronapandemie invloed had op de sector, is dit niet direct zichtbaar in de cijfers voor het aantal bedrijfsvestigingen.

Groei creatieve bedrijven in Gelderland boven landelijk gemiddelde

Gelderland laat een redelijk vergelijkbaar beeld zien in het aantal bedrijven vergeleken met het landelijke beeld. In 2022 zijn er in Gelderland 18.860 bedrijfsvestigingen in de creatieve sector – dit is bijna 10 procent van het landelijke aantal bedrijfsvestigingen in deze sector. Van deze 18.860 bedrijfsvestigingen, behoort bijna de helft (45 procent: 8.480) tot de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. 

Ten opzichte van het landelijk gemiddelde stijgt het aantal bedrijfsvestigingen in de creatieve industrie in Gelderland vanaf 2019 in sterkere mate. Datzelfde geldt voor het aantal bedrijfsvestigingen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Net als op landelijk niveau, heeft de coronacrisis grote invloed gehad op de subsector Kunsten en cultureel erfgoed in Gelderland. Terwijl tussen 2019 en 2020 het aantal bedrijven in de Kunsten en cultureel erfgoed nog met 9 procent steeg, zwakte deze stijging tussen 2020 en 2021 af naar 3 procent. Tussen 2021 en 2022 is het aantal bedrijfsvestigingen in de subsector weer toegenomen met 6 procent, wat neerkomt op bijna 500 bedrijven.

Veel creatieve bedrijvigheid in Rivierenland, Foodvalley en de steden Nijmegen en Arnhem

De meeste bedrijfsvestigingen in de creatieve sector concentreren zich in de regio’s Rivierenland (o.a. Culemborg, Buren, West Betuwe, Zaltbommel), Foodvalley (o.a. Ede, Apeldoorn) en de steden Arnhem en Nijmegen. Het aantal bedrijfsvestigingen in de creatieve industrie is het hoogst in Arnhem, met totaal 18.120 creatieve bedrijven, wat neerkomt op 18,3 bedrijfsvestigingen per 1.000 inwoners. Daarna volgt Nijmegen, met in totaal 17.250 bedrijven, wat neerkomt op 13,7 bedrijfsvestigingen per 1.000 inwoners. Opmerkelijk is het relatief hoge aantal bedrijfsvestigingen in Rozendaal: 14,8 per 1.000 inwoners – dit is mogelijk te verklaren door de relatief grote welvaart in een gemeente met een kleine omvang, wat Rozendaal tot een uitschieter maakt. Verder is er relatief veel creatieve bedrijvigheid in Culemborg, Renkum, Zutphen en Lochem.