Cultureel kapitaal
In dit deel brengen we data over de culturele infrastructuur van de Foodvalley in beeld. In de Foodvalley bevonden zich in 2023 16 vestigingen van openbare bibliotheken en servicepunten (CBS en KB 2024). Dit betekent dat er 5,7 vestigingen van openbare bibliotheken zijn per 100.000 inwoners. De regio komt hiermee in vergelijking met andere regio’s op plek 4: alleen de Stedendriehoek en Rivierenland hebben minder bibliotheken per 100.000 inwoners. Gezien de wettelijke verankering van bibliotheekvoorzieningen op gemeentelijk niveau zijn er geen grote verschillen zichtbaar tussen gemeenten in deze regio wat betreft afstand tot een openbare bibliotheek (CBS 2025).
Volgens cijfers van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed bevinden zich in 2023 in de Foodvalley 11 musea (RCE 2024). Bekijken we het aantal musea per 100.000 inwoners, dan komt deze regio op een vierde plek uit in vergelijking met andere Gelderse regio’s. Inwoners uit Scherpenzeel moesten in 2023 de langste gemiddelde afstand afleggen naar een museum met 10,5 kilometer (CBS 2025). Voor inwoners uit Wageningen was een museum het dichtstbij met 1,9 kilometer. In komende edities hopen we meer inzicht te verkrijgen in het aanbod van musea op regionaal niveau.
Wat betreft erfgoed komt deze regio steevast uit op plek 6. In de Foodvalley zijn geen beschermde stads- of dorpsgezichten. Zowel per 100.000 inwoners als in absolute aantallen ligt het aantal rijksmonumenten in deze regio veel lager dan in andere regio’s. In 2023 bevinden zich in de Foodvalley 408 rijksmonumenten, meer dan de helft minder dan het aantal rijksmonumenten in de daaropvolgende regio (namelijk 874 rijksmonumenten in Noord-Veluwe) (RCE 2024). In komende edities hopen we meer inzicht te krijgen in erfgoedverenigingen.
Voor de podiumkunsten zijn weinig data beschikbaar die een volledig beeld geven op regionaal niveau. In absolute aantallen bevindt zich in de Foodvalley in 2023 één poppodium dat is aangesloten bij de VNPF en 4 theater- of concertgebouwen die zijn aangesloten bij de VSCD. Ook bevindt één van de in 2023 bij de VNPF aangesloten festivals zich in deze regio: Bevrijdingsfestival Gelderland. Gegevens van Gelderland in Kaart van Poppunt Gelderland laten echter al zien dat er in de verschillende regio’s veel meer podia en festivals zijn die niet inzichtelijk worden met deze data.
Volgens cijfers van de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) bevonden zich in 2024 5 bioscopen in de Foodvalley. Hiermee komt deze regio wat betreft het aantal bioscopen op een middenpositie uit met een derde plek. Wat betreft de potentiële capaciteit van deze bioscopen neemt de regio een iets hogere positie in. Met 2.275 bioscoopstoelen in 2024 komt de regio per 100.000 inwoners op een tweede plek uit, en met 15 bioscoopschermen op een derde plek. In komende edities hopen we meer inzicht te verkrijgen in ontwikkelingen over de tijd: die data is tot op heden niet beschikbaar. Inwoners uit Barneveld legden in 2023 gemiddeld de grootste afstand af naar de dichtstbijzijnde bioscoop met een gemiddelde afstand van 15,7 kilometer (CBS 2025).
Sociaal kapitaal
De Foodvalley is, als we naar de resultaten uit de cultuurpeiling kijken, een regio die qua cultuurdeelname in lijn is met het provinciale gemiddelde. Zo heeft 92% van de inwoners in het afgelopen jaar minstens één culturele activiteit bezocht. Daarnaast heeft 79% van de inwoners een culturele hobby beoefend – als we gamen, de populairste vorm van cultuurbeoefening, daarbij niet meetellen heeft 68% van de inwoners een culturele hobby beoefend. Van de cultuurbeoefenaars uit de Foodvalley doet 20% dit in groepsverband. 34% van hen heeft in het afgelopen jaar een of meerdere lessen gevolgd. Ook deed 42% van de inwoners uit de Foodvalley aan een vorm van erfgoedbeoefening. Van deze erfgoedbeoefenaars deed 24% dit in groepsverband.
Ook rondom lidmaatschap en steun zien we een relatief gemiddeld beeld: 22% van de inwoners was in het afgelopen jaar lid van
Wanneer het gaat over het belang dat aan cultuur wordt gehecht, is dat wederom veelal in lijn met het provinciale beeld. Zo vindt 76% van de inwoners kunst en cultuur, en 75% erfgoed, belangrijk voor de samenleving. Cultuurbezoek en -beoefening, en erfgoedbezoek, vormen voor tussen de 34% en de 37% van de inwoners een belangrijk deel van hun leven. Voor erfgoedbeoefening ligt dit percentage op 18%. Ook geeft 80% van de inwoners aan dat er (ruim) voldoende voorzieningen zijn voor hun culturele en creatieve activiteiten. Rondom erfgoedkundige en geschiedkundige activiteiten is 82% van mening dat er (ruim) voldoende voorzieningen zijn. De Gelderse geschiedenis en monumenten worden tot slot door 68% van de inwoners als belangrijk gezien voor de Gelderse identiteit.
Dit gemiddelde beeld zien we ook terug in de beoordeling van het Gelderse cultuuraanbod in rapportcijfers – met een 7,4 voor het totale cultuuraanbod, en cijfers tussen de 6,8 en 7,4 voor de verschillende deelaspecten, zien we ook hier geen afwijkend beeld. Hierbij geven jongeren uit de regio Foodvalley een lager rapportcijfer voor de diversiteit (6,8) van het cultuuraanbod dan gemiddeld in de regio. Lager opgeleiden uit Foodvalley geven een lager cijfer aan de prijs (6,3) van het cultuuraanbod dan gemiddeld onder hun regiogenoten. Hoger opgeleiden beoordelen de kwaliteit (7,6) en de prijs (7,2) van het cultuuraanbod juist met hogere rapportcijfers dan anderen.
In bovenstaande percentages en bevindingen, en in het algemene beeld, wijkt de Foodvalley niet statistisch significant af van de andere regio’s. Toch zien we ook enkele aspecten waarop de Foodvalley verschilt van de andere regio’s en het provinciale beeld. Zo zien we dat een groter deel van de inwoners in het afgelopen jaar een erfgoedlocatie heeft bezocht – 80% van de inwoners van de Foodvalley heeft dit gedaan, tegenover een provinciaal percentage van 74%. Dit valt ook op vanwege de positie die de Foodvalley inneemt wat betreft erfgoedlocaties (zie Cultureel Kapitaal): in vergelijking met andere regio’s bevinden zich hier minder rijksmonumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten. Ook is museumbezoek een populairdere vorm van cultuurbezoek onder inwoners van de Foodvalley dan onder hun provinciegenoten. Wel zien we dat er in mindere mate onbetaald werk verricht werd, waarbij 6% van de inwoners van de Foodvalley dit deed, waar het provinciale gemiddelde 11% is. Tot slot zien we dat de inwoners van de Foodvalley fanatiekere lezers zijn – 84% van hen heeft in het afgelopen jaar iets gelezen, vergeleken met 77% van alle Gelderlanders.
Economisch kapitaal
Gemeentelijke cultuuruitgaven
Het CBS geeft op basis van landelijk beschikbare bronnen inzicht in de gemeentelijke cultuuruitgaven, met een uitsplitsing naar verschillende domeinen zoals musea, podiumkunsten en media, naast het totaalbeeld. Het onderzoek is gebaseerd op aanvullende uitvragen rond de jaarrekeningen van gemeenten en provincies (Iv3-data). Onderstaande indicatoren zijn ook te vinden in het dashboard, waar je per gemeente en per regio de uitgaven aan cultuur kunt bekijken. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om specifieke gemeenten met elkaar te vergelijken op andere domeinen.
Culturele Atlas
In de Culturele Atlas presenteren we recente cijfers over de financiële situatie van culturele instellingen in de regio Foodvalley. We laten zien hoe inkomsten en subsidies zich tot elkaar verhouden en geven inzicht in de personele en totale lasten. Voor deze analyse hebben we gegevens uit jaarverslagen en jaarrekeningen van 151 culturele instellingen in Gelderland verzameld over de periode 2021-2022. Deze methode sluit aan bij landelijke en regionale cultuurmonitors, zoals in Brabant en Zeeland.
De Culturele Atlas vormt hierbij een aanvulling en verdieping op landelijk beschikbare data. Zo geven de cijfers van het CBS inzicht in de gemeentelijke cultuuruitgaven, uitgesplitst per domein, maar bieden ze geen beeld van de verhouding met overige inkomsten en personele lasten. Op landelijk niveau kunnen we hiervoor gegevens van brancheverenigingen benutten, maar op gemeentelijk niveau is dat (vooralsnog) niet mogelijk. De Culturele Atlas is dus maatwerk en speciaal ontwikkeld voor deze monitor, zodat we
Eigen inkomsten
In 2021 zijn er 10,5 miljoen euro aan eigen inkomsten waarvan 5,2 miljoen euro publieksinkomsten (50%). In 2022 is dat respectievelijk 13,8 miljoen euro totaal en 8 miljoen euro aan publieksinkomsten (58%). Het aandeel sponsoring is bijna nihil in beide jaren: 0,4%. Vooral de musea, de centra voor de kunsten (CKE’s) en de niet-poppodia hebben grote aandelen in de eigen inkomsten: rond de 50% in beide jaren voor de musea, 26% voor CKE’s en bibliotheken en gemiddeld 21% voor de niet-poppodia. Het aandeel publieksinkomsten is hoog bij de producenten podiumkunsten (80% gemiddeld in beide jaren), overige podia (60%), overige soort instellingen (59%) en musea (54%). Het is bescheiden bij de visuele kunsten (25%) en film/AV/media (20%).
Subsidies
In 2021 hebben de culturele instellingen uit de Foodvalley circa 21,4 miljoen euro subsidies gekregen. In 2022 is dat 20,9 miljoen euro. In alle Gelderse regio’s namen de subsidies van 2022 op 2021 toe, maar in de Foodvalley daalden de subsidies met 0,5 miljoen euro. De subsidies komen merendeels van de gemeente net als in de meeste andere regio’s: 11,5 miljoen in 2021 (54%) en ook 11,8 miljoen in 2022 (57%). De centra voor de kunsten (CKE’s) en bibliotheken en de musea hebben grote aandelen in de subsidies: 49% in 2021 en 52% in 2022 voor de CKE’s en bibliotheken en 44% in 2021 en 39% in 2022 voor de musea. De belangrijke positie van deze groepen in de totale subsidies zien we over alle regio’s heen.
Lasten
In 2021 zijn de totale lasten van de instellingen 31 miljoen euro waarvan 13 miljoen personeelslasten (42%). In 2022 is dat 34 miljoen euro totaal waarvan 14,2 miljoen euro aan personeelslasten (42%). Bij de musea en CKE’s en bibliotheken blijven de aandelen personele lasten ongeveer gelijk in beide jaren: respectievelijk 41% en 47%. Bij de overige podia (de theaters) daalt het van 40% naar 33%. Ook bij de ‘overige’ instellingen zien we een lichte daling van 27% naar 24%.
Rato inkomsten/subsidies
De eigen inkomsten maken in 2021 49% uit van de verkregen subsidies, ofwel voor elke euro subsidie verdienen de instellingen zelf nog 49 eurocent. In 2022 is de verhouding opgelopen naar 66%, ofwel 66 eurocent tegen elke euro subsidie. Een dergelijke verhouding zie we nagenoeg in alle regio’s. De producenten podiumkunsten en de niet-poppodia springen eruit: 166% in 2021 en 224% in 2022 voor de producenten podiumkunsten, ofwel 1,66 euro en 2,24 euro tegen elke euro subsidie. Bij de podia is dat 157% in 2021 en 245% in 2022.
Bedrijvigheid en werkgelegenheid – CBS Microdata
Bedrijvigheid in de creatieve sector in Foodvalley
De creatieve sector in Foodvalley omvat 2.100 bedrijfsvestigingen in 2022 – waarvan er 820 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed vallen. Deze 820 bedrijfsvestigingen beslaan 3% van het totaal aantal bedrijfsvestigingen in alle sectoren in de regio. Er zijn 7,6 bedrijfsvestigingen in de creatieve sector per 1.000 inwoners, en 3,0 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Wanneer we een rangorde maken van de zes Gelderse regio’s, staat Foodvalley op plek 4, waar het het aantal bedrijfsvestigingen in de creatieve sector per hoofd van de bevolking betreft. Qua bedrijfsvestigingen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed, per hoofd van de bevolking, staat Foodvalley op plek 5 van de 6 Gelderse regio’s. Als context: als we naar álle bedrijfsvestigingen in alle sectoren per hoofd van de bevolking kijken, staat Foodvalley op plek 2.
Werkgelegenheid in de creatieve sector van Foodvalley
Er zijn in 2022 2.310 banen in de creatieve sector van Foodvalley, waarvan 520 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Per hoofd van de bevolking zijn dit 8,4 banen in de creatieve sector per 1.000 inwoners, en 1,9 banen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed per 1.000 inwoners. De 2.310 banen in de creatieve sector bestaan uit 1.640 VTE’s – de subsector Kunsten en cultureel erfgoed beslaat 300 VTE’s. Foodvalley staat in de creatieve industrie op de eerste plaats in het aantal banen én het aantal vte’s per hoofd van de bevolking, vergeleken met andere Gelderse regio’s. Foodvalley staat op plek 3 in het aantal banen, en plek 4 in VTE’s per hoofd van de bevolking in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Dit duidt op een kleiner aandeel van de werkgelegenheid in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed binnen de gehele werkgelegenheid in de creatieve industrie, vergeleken met de andere Gelderse regio’s.
Naast de werkenden in de creatieve sector, zijn er ook zzp’ers actief. In 2022 zijn er 1.490 zzp’ers actief in de creatieve sector, waarvan 600 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Dit zijn 5,4 zzp’ers in de creatieve sector per 1.000 inwoners en 2,2 zzp’ers per 1.000 inwoners in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. In een rangordening staat Foodvalley op plaats 3 met het aantal zzp’ers per hoofd van de bevolking in de creatieve industrie. Qua het aantal zzp’ers in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed, staat Foodvalley op plaats 5.
Meer weten?
Bekijk het dashboard voor alle indicatoren op regionaal niveau.
Literatuur
CBS (2024) ‘Detaillering cultuurlasten gemeenten en provincies, 2023‘. Op: www.cbs.nl, 11 november 2024.
CBS (2025) ‘Nabijheid voorzieningen; afstand locatie, regionale cijfers‘. Op: www.cbs.nl, 28 maart.
CBS en KB (2024) ‘Dashboard Bibliotheekstatistiek (Gegevenslevering Wsob)’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl.
RCE (2025) De Erfgoedmonitor. Op: www.erfgoedmonitor.cultureelerfgoed.nl.
