Cultureel kapitaal
In dit deel brengen we data over de culturele infrastructuur in de Achterhoek in beeld. Waar de Achterhoek in voorgaande jaren steevast op plek 2 terecht kwam wat betreft het aantal vestigingen van openbare bibliotheken (inclusief servicepunten) per 100.000 inwoners, staat de regio vanaf 2022 op plek 3. Dit komt met name door veranderingen in het aantal vestigingen in andere regio’s: de Achterhoek heeft sinds 2018 onveranderlijk 22 vestigingen (CBS en KB 2024). Per 100.000 inwoners heeft deze regio zo’n zeven vestigingen van openbare bibliotheken (inclusief servicepunten). Gezien de wettelijke verankering van bibliotheekvoorzieningen op gemeentelijk niveau zijn er geen grote verschillen zichtbaar tussen gemeenten in deze regio wat betreft afstand tot een openbare bibliotheek (CBS 2025).
Volgens cijfers van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed bevinden zich in 2023 in de Achterhoek 18 musea (RCE 2024). Hiermee staat de regio samen met regio Noord-Veluwe op een gedeelde tweede plek in absolute aantallen. Bekijken we het aantal musea per 100.000 inwoners dan komt de Achterhoek ook op een tweede plek in vergelijking met de andere Gelderse regio’s. Inwoners uit Doesburg legden in 2023 de kleinste afstand af naar het dichtstbijzijnde museum met een gemiddelde afstand van 1,3 kilometer. Inwoners uit de gemeente Bronckhorst moesten het verst reizen met een gemiddelde afstand van 5,2 kilometer (CBS 2025). In komende edities hopen we meer inzicht te krijgen in het aanbod van musea op regionaal niveau.
In de Achterhoek bevinden zich 8 beschermde stads- en dorpsgezichten in 2023. Ondanks dat dit in absolute aantallen niet het hoogste is in vergelijking met andere regio’s (GMR en Rivierenland komen in absolute aantallen hoger uit), komt deze regio als we inwonersaantallen meenemen tóch op plek 2 uit. Met 311 rijksmonumenten per 100.000 inwoners in 2023 komt deze regio in vergelijking met andere regio’s iets lager uit, namelijk op plek 4. In absolute aantallen bevonden zich 975 rijksmonumenten in deze regio in hetzelfde jaar (RCE 2024). In komende edities hopen we meer inzicht te verkrijgen in andere data over infrastructuur op het gebied van erfgoed, zoals op het gebied van verenigingen.
Voor de podiumkunsten zijn weinig data beschikbaar die een volledig beeld geven op regionaal niveau. In absolute aantallen bevinden zich in de Achterhoek in 2023 geen poppodia die zijn aangesloten bij de VNPF en drie theater- of concertgebouwen die zijn aangesloten bij de VSCD. Gegevens van Gelderland in Kaart van Poppunt Gelderland laten echter al zien dat er in de verschillende regio’s veel meer podia en festivals zijn die niet inzichtelijk worden met deze data omdat ze niet aangesloten zijn bij de VNPF of VSCD. Zo vindt de Zwarte Cross al sinds 1997 plaats in deze regio.
Volgens cijfers van de Nederlandse Vereniging Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) bevinden zich in 2024 in deze regio 7 bioscopen. Dit betekent dat er 2,2 bioscopen per 100.000 inwoners zijn en daarmee komt de Achterhoek op plek 1 wat betreft aantal bioscopen per inwoner. Hoewel het aantal bioscopen daarmee hoog ligt in vergelijking met andere Gelderse regio’s, is de potentiële capaciteit lager. Zowel wat betreft het aantal bioscoopstoelen (1.203 in 2024) en het aantal schermen (16 in 2024) komt de regio op plek 4 terecht. In volgende edities hopen we meer inzicht te krijgen in de ontwikkelingen over de tijd op regionaal niveau: die data is tot op heden niet beschikbaar. In 2023 moesten inwoners uit Berkelland met 19,7 kilometer de grootste afstand leggen naar de dichtstbijzijnde bioscoop, inwoners uit Doesburg legden gemiddeld de kleinste afstand af (met 1,5 kilometer). Opvallend is dat inwoners van de gemeente Montferland in vergelijking met 2022 een grotere afstand af moesten leggen in 2023: van 5,4 kilometer naar 7,9 kilometer (CBS 2025).
Sociaal kapitaal
De Achterhoek is, als we naar de resultaten uit de cultuurpeiling kijken, een regio die qua cultuurbezoek in lijn ligt met het provinciale gemiddelde. Zo heeft 90% van de inwoners in het afgelopen jaar minstens één culturele activiteit bezocht. Rondom cultuurbeoefening zien we dat 31% van de beoefenaars in het afgelopen jaar één of meerdere lessen heeft gevolgd. Ook heeft 73% van de mensen minstens één erfgoedlocatie bezocht, en deed 40% van de inwoners uit de Achterhoek aan erfgoedbeoefening – van deze beoefenaars deed 28% dit in groepsverband.
Wanneer het gaat over het belang dat aan cultuur wordt gehecht, ligt dat in lijn met het provinciale beeld. Zo vindt 78% van de inwoners kunst en cultuur, en 73% erfgoed, belangrijk voor de samenleving. Ook vindt 49% dat erfgoed belangrijk is voor henzelf. Cultuurbezoek en -beoefening, vormen voor respectievelijk 35% en 31% van de inwoners een belangrijk deel van hun leven. Voor erfgoedbezoek en -beoefening liggen deze percentages op respectievelijk 32% en 17%. Daarnaast geeft 83% van de inwoners aan dat er (ruim) voldoende voorzieningen zijn voor de culturele en creatieve activiteiten waar zij interesse in hebben, eveneens 83% beoordeelt dit ook zo rondom erfgoed. De Gelderse geschiedenis en monumenten worden tot slot door circa 70% van de inwoners als belangrijk gezien voor de Gelderse identiteit. Dit gemiddelde beeld zien we ook terug in de beoordeling van het Gelderse cultuuraanbod in rapportcijfers – met een 7,4 voor het totale cultuuraanbod, en cijfers tussen de 6,9 en 7,5 voor deelaspecten, zien we ook hier geen afwijkend beeld. Hierbij geven jongeren uit de Achterhoek een hoger rapportcijfer (7,4) voor de prijs van het cultuuraanbod (dan gemiddeld in de regio), en mensen van 40 t/m 64 jaar een lager rapportcijfer (6,6). Lager opgeleiden uit de Achterhoek geven een minder hoog cijfer aan het totaal van het cultuuraanbod (6,9) dan gemiddeld in deze regio, en middelbaar opgeleiden geven hier juist een hoger cijfer voor (7,7).
In bovenstaande percentages en bevindingen wijkt de Achterhoek niet statistisch significant af van de andere regio’s. Toch zien we ook enkele aspecten waarop de Achterhoek verschilt van de andere regio’s en het provinciale beeld. Zo zien we, ondanks de eerder beschreven niet afwijkende waarde die gehecht wordt aan cultuurbeoefening, dat 73% van de mensen in de Achterhoek afgelopen jaar een culturele of creatieve activiteit heeft beoefend – dit is een lager percentage dan in de andere regio’s en lager dan het gemiddelde (78%). Een kanttekening hierbij is dat als we gamen niet meerekenen als cultuurbeoefening, de Achterhoek weer in lijn is met het provinciale beeld. Onder de cultuurbeoefenaars zien we dat zij, meer dan in andere regio’s, in groepsverband cultuur beoefenen – namelijk 30%, tegenover 23% als provinciaal gemiddelde. 21% van de Achterhoekse cultuurbeoefenaars doet dit vervolgens bij een vereniging of stichting, wat een behoorlijk verschil is ten opzichte van het provinciale gemiddelde (13%). Dit beeld van de Achterhoek, als een regio waarin het verenigingsleven en noaberschap centraal staat, wordt ook door lokale experts herkend. Ook rondom de populairste vormen van cultuurbezoek zien we enkele verschillen – zo bezochten Achterhoekers vaker een optreden van pop- of rockmuziek, maar minder vaak een museum dan hun provinciegenoten.
Daarnaast zien we ook rondom lidmaatschap en steun een ander, doch betrokken beeld: 28% van de inwoners was in het afgelopen jaar lid van een
Economisch kapitaal
Gemeentelijke cultuuruitgaven
Het CBS geeft op basis van landelijk beschikbare bronnen inzicht in de gemeentelijke cultuuruitgaven, met een uitsplitsing naar verschillende domeinen zoals musea, podiumkunsten en media, naast het totaalbeeld. Het onderzoek is gebaseerd op aanvullende uitvragen rond de jaarrekeningen van gemeenten en provincies (Iv3-data). Onderstaande indicatoren zijn ook te vinden in het dashboard, waar je per gemeente en per regio de uitgaven aan cultuur kunt bekijken. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om specifieke gemeenten met elkaar te vergelijken op andere domeinen.
Culturele Atlas
In de Culturele Atlas presenteren we recente cijfers over de financiële situatie van culturele instellingen in de regio Achterhoek. We laten zien hoe inkomsten en subsidies zich tot elkaar verhouden en geven inzicht in de personele en totale lasten. Voor deze analyse hebben we gegevens uit jaarverslagen en jaarrekeningen van 151 culturele instellingen in Gelderland verzameld over de periode 2021-2022. Deze methode sluit aan bij landelijke en regionale cultuurmonitors, zoals in Brabant en Zeeland.
De Culturele Atlas vormt hierbij een aanvulling en verdieping op landelijk beschikbare data. Zo geven de cijfers van het CBS inzicht in de gemeentelijke cultuuruitgaven, uitgesplitst per domein, maar bieden ze geen beeld van de verhouding met overige inkomsten en personele lasten. Op landelijk niveau kunnen we hiervoor gegevens van brancheverenigingen benutten, maar op gemeentelijk niveau is dat (vooralsnog) niet mogelijk. De Culturele Atlas is dus maatwerk en speciaal ontwikkeld voor deze monitor, zodat we
Eigen inkomsten
In 2021 hadden culturele instellingen 7 miljoen euro aan eigen inkomsten geteld, waarvan bijna 4 miljoen euro publieksinkomsten (56%). In 2022 is dat respectievelijk 9,5 miljoen euro totaal en 5,5 miljoen euro aan publieksinkomsten (58%). Het aandeel sponsoring is ook in de Achterhoek zeer bescheiden, zo rond de 1,5%. Vooral de categorie ‘overig’ (54% in 2021 en 64% in 2022) en de centra voor de kunsten en bibliotheken (34% in 2021 en 26% in 2022) hebben grote aandelen in de totale inkomsten. In de ‘overig’-categorie valt onder andere Amphion Cultuurbedrijf uit Doetinchem. Er zijn bijna geen categorieën cultuurinstellingen die duidelijk meer publieksinkomsten hebben in 2022 vergeleken met 2021. Alleen bij de musea zien we een stijging van 46% publiekinkomsten in 2021 naar 54% in 2022.
Subsidies
In 2021 hebben de Achterhoekse culturele instellingen voor bijna 14 miljoen euro subsidies gekregen. In 2022 is dat bijna 15 miljoen euro. De subsidies komen merendeels van de gemeente: 10 miljoen in 2021 (73%) en 10,3 miljoen in 2022 (70%). Provincie, Rijk en cultuurfondsen zijn zo goed als buiten beeld als cultuurfinanciers in de Achterhoek (tussen 0% en onder 0,5% van alle subsidies). De centra voor de kunsten (CKE’s) en bibliotheken en de ‘overige’ (c.q. Amphion) zijn de plekken waar de grootste aandeel subsidies terechtkomen, zo’n 53% voor de CKE’s en bibliotheken en 39% voor de categorie ‘overige’ in beide jaren. De belangrijke positie van deze groepen in de totale subsidies zien we over alle regio’s heen.
Lasten
In 2021 zijn de totale lasten van de 24 instellingen 21 miljoen euro waarvan bijna 11 miljoen personeelslasten (51%). In 2022 is dat 23 miljoen euro totaal waarvan 12 miljoen euro aan personeelslasten (50%). In de Achterhoek zijn de personele lasten hoog bij de producenten podiumkunsten (zoals we in bijna alle regio’s zien) en bij de letteren gestegen (van 52% naar 67%), bij de categorie ‘overig’ zijn die juist gedaald. In de Groene Metropoolregio zagen we juist dat de personeelslasten bij letteren daalde. In beide regio’s zijn de personeelslasten van de producenten podiumkunsten hoog: +70%.
Rato inkomsten/subsidies
De eigen inkomsten maken in 2021 51% uit van de verkregen subsidies, ofwel voor elke euro subsidie verdienen de instellingen zelf nog eens 51 eurocent. In 2022 is de verhouding 64%. Verder is er maar één kleine instelling die valt onder de producenten podiumkunsten. Hun aandeel eigen inkomsten op de verkregen subsidies wijkt sterk af van het gemiddelde. Bijna alle andere categorieën instellingen hebben in 2022, vergeleken met 2021, meer verdiend ten opzichte van de subsidies. De ‘overige podia’ (niet-poppodia) gingen van 41% naar 63% en de categorie ‘overig’ van 72% naar 104%. In het laatste geval is er dus meer zelf verdiend dan er aan subsidie is ontvangen: tegenover elke euro subsidie staat 1,04 euro eigen inkomsten. Deze inkomsten/subsidierato daalde bij de Achterhoekse musea: van 128% naar 90%. Het beeld is nagenoeg gelijk aan dat in andere regio’s: hoge ratio’s voor (pop)podia, musea en film/av; lage bij de visuele kunsten en de CKE’s en bibliotheken.
Werkgelegenheid en bedrijvigheid – CBS Microdata
Bedrijvigheid in de creatieve sector in Achterhoek
De creatieve sector in de Achterhoek bevat 2.030 bedrijfsvestigingen in 2022 – waarvan er 900 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed vallen. Deze 900 bedrijfsvestigingen beslaan 3% van het totaal aantal bedrijfsvestigingen in alle sectoren in de regio. Er zijn 6,8 bedrijfsvestigingen in de creatieve sector per 1.000 inwoners en 3,0 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Wanneer we een rangorde maken van de zes Gelderse regio’s, staat de Achterhoek op plek 5 wat betreft het aantal bedrijfsvestigingen per hoofd van de bevolking in de creatieve sector. Qua het aantal bedrijfsvestigingen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed staat de Achterhoek op plek 4. Dit is opvallend, want als we naar álle bedrijfsvestigingen in alle sectoren per hoofd van de bevolking kijken, staat de Achterhoek op plek 6.
Werkgelegenheid in de creatieve sector van Achterhoek
In 2022 zijn er in de Achterhoek 1.670 banen in de creatieve sector, waarvan 470 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Per hoofd van de bevolking bezien, zijn dit 5,6 banen in de creatieve sector per 1.000 inwoners, en 1,6 banen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed per 1.000 inwoners. De 1.670 banen in de creatieve sector bestaan uit 1.190 VTE’s; de subsector Kunsten en cultureel erfgoed beslaat 280 VTE’s. De Achterhoek staat qua het aantal banen én het aantal VTE’s in de creatieve industrie op plek 4 in een rangordening van de Gelderse regio’s. Waar het de subsector Kunsten en cultureel erfgoed betreft staat de Achterhoek op de laatste plek (6) – dit duidt op een relatief kleiner aandeel banen en VTE’s in deze subsector in de Achterhoek, vergeleken met andere regio’s.
Naast de werkenden in de creatieve sector, zijn er ook zzp’ers actief. In 2022 zijn er 1.580 zzp’ers actief in de creatieve sector, waarvan 710 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Dit zijn 5,3 zzp’ers in de creatieve sector per 1.000 inwoners en 2,4 zzp’ers per 1.000 inwoners in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. In een rangordening staat de Achterhoek op plaats 5 wanneer het gaat om het aantal zzp’ers in de creatieve industrie, en op plaats 4 bij de subsector Kunsten en cultureel erfgoed.
Meer weten?
Bekijk het dashboard voor alle indicatoren op regionaal niveau.
Literatuur
CBS (2024) ‘Detaillering cultuurlasten gemeenten en provincies, 2023‘. Op: www.cbs.nl, 11 november 2024.
CBS (2025) ‘Nabijheid voorzieningen; afstand locatie, regionale cijfers‘. Op: www.cbs.nl, 28 maart.
CBS en KB (2024) ‘Dashboard Bibliotheekstatistiek (Gegevenslevering Wsob)’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl.
RCE (2025) De Erfgoedmonitor. Op: www.erfgoedmonitor.cultureelerfgoed.nl.
