Cultureel kapitaal
In dit deel brengen we data over de culturele infrastructuur in de Groene Metropoolregio (GMR) in beeld. De Groene Metropoolregio heeft in vergelijking met de andere regio’s
Volgens cijfers van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed bevindt zich in de GMR het grootste aantal musea binnen de Gelderse regio’s: met 28 musea in 2023 komt deze regio in absolute aantallen het hoogst uit (RCE 2024). Plaatsen we dit in de context van het aantal inwoners (per 100.000) dan komt deze regio slechts op een 5e plek. Met een afstand van slechts 1,1 kilometer legden inwoners uit de gemeente Rozendaal de kleinste afstand af naar het dichtstbijzijnde museum. Inwoners uit de Overbetuwe en Druten moesten het verst reizen met een gemiddelde afstand van 7,2 kilometer (CBS 2025). In komende edities hopen we meer inzicht te krijgen in het aanbod van musea op regionaal niveau.
Ook wat betreft erfgoed scoort de Groene Metropoolregio in absolute aantallen het hoogst. Niet alleen heeft deze regio het grootste aantal rijksmonumenten van alle regio’s in Gelderland (1688 in 2023), ook de meeste beschermde stads- en dorpsgezichten bevinden zich in dit deel van Gelderland (14 in 2023) (RCE 2024). Per 100.000 inwoners komt deze regio echter lager uit: voor beide vormen van erfgoed komt deze regio op plek 5 in vergelijking met andere Gelderse regio’s. In komende edities hopen we meer inzicht te krijgen in andere vormen van infrastructuur, zoals verenigingen.
Voor de podiumkunsten zijn weinig data beschikbaar die een volledig beeld geven
Volgens cijfers van de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) bevonden zich in 2024 14 bioscopen in de GMR. Per 100.000 inwoners zijn dat 1,8 bioscopen, waarmee de regio op een tweede plek komt. In absolute aantallen bevinden zich in deze regio ook het grootste aantal bioscoopstoelen (7393) en het grootste aantal schermen (56). Zetten we dit af tegen het aantal inwoners (per 100.000) komt deze regio wat betreft capaciteit gemeten in bioscoopstoelen en aantal schermen op plek 1 in vergelijking met andere Gelderse regio’s. In komende edities hopen we meer inzicht te kunnen bieden over de ontwikkelingen over de jaren: die zijn nu nog niet beschikbaar op gemeentelijk of regionaal niveau. In 2023 legden inwoners uit Druten de grootste afstand af naar de dichtstbijzijnde bioscoop met 12,5 kilometer. Binnen deze regio hoefden inwoners uit Beuningen, Heumen en Wijchen de kleinste afstand af te leggen met een gemiddelde van 2,5 kilometer (CBS 2025).
Sociaal kapitaal
De Groene Metropoolregio is, als we naar de resultaten uit de cultuurpeiling kijken, een regio die qua cultuurdeelname in lijn is met het provinciale gemiddelde. Zo heeft 88% van de inwoners in het afgelopen jaar minstens één culturele activiteit bezocht. Daarnaast heeft 77% van de inwoners een culturele hobby beoefend – als we gamen, de populairste vorm van cultuurbeoefening, daarbij niet meetellen, heeft 63% van de inwoners een culturele hobby beoefend. Van de cultuurbeoefenaars uit de Groene Metropoolregio doet 22% dit in groepsverband. 33% van hen heeft in het afgelopen jaar een of meerdere lessen gevolgd. Ook heeft 73% van de mensen minstens één erfgoedlocatie bezocht, en deed 36% van de inwoners uit de Groene Metropoolregio aan erfgoedbeoefening – van deze beoefenaars deed 21% dit in groepsverband. Gezien het belang van cultuurbeoefening voor inwoners van deze regio, zetten we in komende edities ook in op het beter in kaart brengen van amateurkunstverenigingen.
Ook rondom lidmaatschap en steun zien we een relatief gemiddeld beeld: 26% van de inwoners was in het afgelopen jaar lid van een
Wanneer het gaat over het belang dat aan cultuur wordt gehecht, is dat wederom veelal in lijn met het provinciale beeld. Zo vindt 74% van de inwoners kunst en cultuur, en 73% erfgoed, belangrijk voor de samenleving. Cultuurbezoek en -beoefening, en erfgoedbezoek, vormen voor circa 35% van de inwoners een belangrijk deel van hun leven. Voor erfgoedbeoefening ligt dit percentage op 22%. Ook geeft 87% van de inwoners aan dat er (ruim) voldoende voorzieningen zijn voor hun culturele en creatieve activiteiten, 80% beoordeelt dit ook zo rondom erfgoed. De Gelderse geschiedenis en monumenten worden tot slot door 70% van de inwoners belangrijk gevonden voor de Gelderse identiteit.
Dit gemiddelde beeld zien we ook terug in de beoordeling van het Gelderse cultuuraanbod in rapportcijfers – met een 7,4 voor het totale cultuuraanbod, en cijfers tussen de 6,8 en 7,3 voor deelaspecten, zien we ook hier geen afwijkend beeld. Hierbij geven jongeren uit de Groene Metropoolregio een lager rapportcijfer (6,6) voor de zichtbaarheid van het cultuuraanbod dan gemiddeld en ouderen een hoger rapportcijfer (7). Lager opgeleiden uit de Groene Metropoolregio zijn minder te spreken over de prijs en de diversiteit van het cultuuraanbod dan gemiddeld in deze regio, en geven hier dan ook lagere rapportcijfers voor. Te weten een 6,4 voor de prijs, waar de andere groepen uit deze regio hier gemiddeld een 6,8 voor geven. Diversiteit wordt met een 6,8 beoordeeld, waar het gemiddelde onder mensen met andere opleidingsachtergronden een 7,2 is.
In bovenstaande percentages en bevindingen, en in het algemene beeld, wijkt de Groene Metropoolregio niet statistisch significant af van de andere regio’s. Toch zien we ook enkele aspecten waarop de Groene Metropoolregio verschilt van de andere regio’s en het provinciale beeld. Zo zien we dat een groter percentage inwoners in het afgelopen jaar een bioscoop of filmhuis heeft bezocht (68%, tegenover 63% gemiddeld) – wat ook in de context te plaatsen is van de relatief grote capaciteit in deze regio (zie cultureel kapitaal). Ook zien we dat 74% van de inwoners in het afgelopen jaar gelezen heeft, wat statistisch significant lager is dan het provinciale gemiddelde (77%) en afwijkt van de andere regio’s. Tot slot zien we dat 47% van de inwoners vindt dat kunst en cultuur belangrijk is voor hen persoonlijk – dit is statistisch significant hoger dan het gemiddelde (43%).
Economisch kapitaal
Gemeentelijke cultuuruitgaven
Het CBS geeft op basis van landelijk beschikbare bronnen inzicht in de gemeentelijke cultuuruitgaven, met een uitsplitsing naar verschillende domeinen zoals musea, podiumkunsten en media, naast het totaalbeeld. Het onderzoek is gebaseerd op aanvullende uitvragen rond de jaarrekeningen van gemeenten en provincies (Iv3-data). Onderstaande indicatoren zijn ook te vinden in het dashboard, waar je per gemeente en per regio de uitgaven aan cultuur kunt bekijken. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om specifieke gemeenten met elkaar te vergelijken op andere domeinen.
Culturele Atlas
In de Culturele Atlas presenteren we recente cijfers over de financiële situatie van culturele instellingen in de regio Groene Metropoolregio. We laten zien hoe inkomsten en subsidies zich tot elkaar verhouden en geven inzicht in de personele en totale lasten. Voor deze analyse hebben we gegevens uit jaarverslagen en jaarrekeningen van 151 culturele instellingen in Gelderland verzameld over de periode 2021-2022. Deze methode sluit aan bij landelijke en regionale cultuurmonitors, zoals in Brabant en Zeeland.
De Culturele Atlas vormt hierbij een aanvulling en verdieping op landelijk beschikbare data. Zo geven de cijfers van het CBS inzicht in de gemeentelijke cultuuruitgaven, uitgesplitst per domein, maar bieden ze geen beeld van de verhouding met overige inkomsten en personele lasten. Op landelijk niveau kunnen we hiervoor gegevens van brancheverenigingen benutten, maar op gemeentelijk niveau is dat (vooralsnog) niet mogelijk. De Culturele Atlas is dus maatwerk en speciaal ontwikkeld voor deze monitor, zodat we
We hebben voor de periode 2021-2022 gegevens over inkomsten, subsidies en lasten van 66 culturele instellingen uit de Groene Metropoolregio. Dit is de regio met twee van de grootste steden van Gelderland: Arnhem en Nijmegen. Dit zijn steden ook die gaststad zijn voor diverse grotere, landelijk ondersteunde culturele instellingen. De cijfers van de instellingen in andere gemeenten zijn zeer bescheiden vergeleken met die uit Arnhem en Nijmegen. Van een aantal van de genoemde gemeenten hebben we helemaal geen data, namelijk Druten, Renkum, Rheden, Rozendaal en Wijchen. Ook hebben we
Eigen inkomsten
In 2021 zijn er circa 40,3 miljoen euro aan eigen inkomsten waarvan 22,8 miljoen euro publieksinkomsten (57%). In 2022 is dat respectievelijk 58,8 miljoen euro totaal en 41,8 miljoen euro aan publieksinkomsten (71%). Het jaar 2022 is het rebound-jaar na het coronajaar 2021. In beide jaren komt zo’n 95% van alle inkomsten in Arnhem en Nijmegen terecht. Na vergelijking met de andere regio’s blijkt dat alleen al de eigen inkomsten (en ook de subsidies, zie verder) uit de Groene Metropoolregio even hoog en soms zelfs iets hoger zijn dan van alle andere regio’s bij elkaar. De regio Gelderse Stedendriehoek is goede tweede, maar dan nog zijn daar de inkomsten ongeveer de helft van die in de GMR. Het aandeel sponsoring is bescheiden, in beide jaren 2% van de totale inkomsten. Vooral de musea (circa 28%), gevolgd door ‘overige podia’ (de schouwburgen en theaters met bijna 19%), de centra voor de kunsten en bibliotheken (19%) en de poppodia (16%) hebben grote aandelen in de eigen inkomsten. Dit zien we bij alle regio’s wel terug. Met name bij de musea en bij theaters zijn de inkomsten in 2022 na het coronajaar 2021 flink gestegen: respectievelijk van 11 miljoen naar 17 miljoen euro en van 7 miljoen naar 12 miljoen euro. Vooral bij de poppodia (van 36% naar 86%) en de film/AV/mediasector (46% naar 75%) zien we een sterke toename in het aandeel publieksinkomsten tussen 2021 en 2022.
Subsidies
In 2021 en in 2022 hebben de culturele instellingen in de Groene Metropoolregio steeds voor circa 98 miljoen euro subsidies gekregen. Ook nu komt het overgrote deel in Arnhem en Nijmegen terecht: in beide jaren zo’n 93% van alle subsidies. De subsidies komen vooral van de gemeenten: zo’n 50% van alle subsidies in 2021 en 53% in 2022. In de regio zijn ook veel investeringen vanuit het Rijk via de BIS (31% in 2021 en 32% in 2022). Geld van de fondsen is beperkt, zo’n 1% à 2%. De GMR is uniek in het aandeel subsidies van het Rijk. In alle andere regio’s is de gemeente de duidelijke hoofdsubsidiënt (veelal aandeel van 70% of meer). De centra voor de kunsten en bibliotheken, de musea en de producenten podiumkunsten (dans- en theatergezelschappen) hebben in beide jaren grote aandelen in de totale subsidies, respectievelijk 28%, 27% en 21%. De belangrijke positie van deze groepen in de totale subsidies zien we over alle regio’s heen.
Lasten
In 2021 zijn de totale lasten van de instellingen 128,6 miljoen euro waarvan 70,3 miljoen personeelslasten (55%). In 2022 is dat 155,7 miljoen euro totaal waarvan 83,5 miljoen euro aan personeelslasten (54%). Bij de producenten podiumkunsten zijn de personeelslasten hoog: in beide jaren rond de 75%. Dit is in alle regio’s wel terug te vinden. Bij festivals is het aandeel personeelslasten in de totale lasten licht gestegen: van 48% in 2021 naar 55%. Dat is ook zo bij film/AV/media (van 37% naar 45%). Bij de visuele kunsten is het aandeel juist gedaald (van 37% naar 30%).
Rato inkomsten/subsidies
De eigen inkomsten maken in 2021 40% uit van de verkregen subsidies, ofwel voor elke euro subsidie verdienen de instellingen zelf nog eens 40 eurocent. In 2022 is de verhouding 59 eurocent eigen inkomsten tegen elke euro subsidie. Een dergelijke verdeling zien we in nagenoeg alle regio’s. De poppodia verdienen in beide jaren meer dan ze aan subsidie krijgen: 266% in 2021 en 512% in 2022 ofwel 2,66 euro en 5,12 euro eigen inkomsten tegen elke euro subsidie. De film/AV/media hebben 111% eigen inkomsten in 2022. De visuele kunsten hebben een sterke inhaalslag gemaakt: 13% eigen inkomsten in 2021 tegen 63% in 2022.
Bedrijvigheid en werkgelegenheid – CBS Microdata
Bedrijvigheid in de creatieve sector in Groene Metropoolregio
De creatieve sector in de Groene Metropoolregio bevat 8.530 bedrijfsvestigingen in 2022– waarvan er 4.100 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed vallen. Deze 4.100 bedrijfsvestigingen beslaan 6% van het totaal aantal bedrijfsvestigingen in alle sectoren in de regio. Er zijn 11,5 bedrijfsvestigingen in de creatieve sector per 1.000 inwoners en 5,5 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Wanneer we een rangorde maken van de zes Gelderse regio’s, staat de Groene Metropoolregio op plek 1 waar het het aantal bedrijfsvestigingen betreft in de creatieve sector en in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed, per hoofd van de bevolking. Dit is opvallend, want als we naar álle bedrijfsvestigingen per hoofd van de bevolking kijken, staat de Groene Metropoolregio op plek 4.
Werkgelegenheid in de creatieve sector van Groene Metropoolregio
Er zijn 5.100 banen in 2022 in de creatieve sector van de GMR, waarvan 2.180 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Er zijn 6,8 banen in de creatieve sector per 1.000 inwoners, en 2,6 banen in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed per 1.000 inwoners. De 5.100 banen in de creatieve sector bestaan uit 3.630 VTE’s – de subsector Kunsten en cultureel erfgoed beslaat 1.500 VTE’s. De Groene Metropoolregio staat qua het aantal banen én het aantal VTE’s in de creatieve industrie op plek 3 in een rangordening van de Gelderse regio’s. Waar het de subsector Kunsten en cultureel erfgoed betreft staat de GMR op plek 1 – dit duidt op een relatief groter aandeel banen en VTE’s in deze subsector in de GMR, vergeleken met andere regio’s.
Naast de werkenden in de creatieve sector, zijn er ook zzp’ers actief. In 2022 zijn er 6.360 zzp’ers actief in de creatieve sector, waarvan 3.070 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. Dit zijn 8,5 zzp’ers in de creatieve sector per 1.000 inwoners en 4,1 in de subsector Kunsten en cultureel erfgoed. In een rangordening staat de Groene Metropoolregio dan ook op plaats 1 wanneer het gaat om het aantal zzp’ers in de creatieve industrie, evenals bij de subsector Kunsten en cultureel erfgoed.
Meer weten?
Bekijk het dashboard voor alle indicatoren op regionaal niveau.
Literatuur
CBS (2024) ‘Detaillering cultuurlasten gemeenten en provincies, 2023‘. Op: www.cbs.nl, 11 november 2024.
CBS (2025) ‘Nabijheid voorzieningen; afstand locatie, regionale cijfers‘. Op: www.cbs.nl, 28 maart.
CBS en KB (2024) ‘Dashboard Bibliotheekstatistiek (Gegevenslevering Wsob)’. Op: www.bibliotheeknetwerk.nl.
RCE (2025) De Erfgoedmonitor. Op: www.erfgoedmonitor.cultureelerfgoed.nl.
